Koncepcja Ja Carla Rogersa, Jaźnie Daniela Kahnemana i Jaźń Mihálya Csíkszentmihályiego w kontekście budowania odporności psychicznej

Budowanie odporności psychicznej to proces, który wymaga zrozumienia siebie, własnych emocji i myśli. Koncepcje „Ja” i „Jaźni” zaproponowane przez Carla Rogersa, Daniela Kahnemana i Mihálya Csíkszentmihályiego dostarczają cennych wglądów, które można wykorzystać w tym procesie. W artykule tym omówię, jak te trzy koncepcje mogą wspierać rozwój odporności psychicznej, pomagając w zrozumieniu siebie i radzeniu sobie z wyzwaniami życia.

1. Koncepcja Ja Carla Rogersa w kontekście odporności psychicznej

Carl Rogers, jeden z najważniejszych psychologów humanistycznych, rozwijał swoją koncepcję „Ja” jako kluczowy element w rozwoju osobistym i samorealizacji. Rogers postrzegał „Ja” jako centralny punkt osobowości, który składa się z trzech głównych elementów: „Ja rzeczywistego”, „Ja idealnego” i „Ja postrzeganego”.

• Ja rzeczywiste to obraz siebie, jaki jednostka posiada w danym momencie, zawierający jej przekonania, wartości i zachowania.
• Ja idealne to obraz, jaki jednostka chciałaby osiągnąć, aspiracje i cele, które dąży zrealizować.
• Ja postrzegane to sposób, w jaki jednostka wierzy, że jest postrzegana przez innych.

Rogers wierzył, że kluczowym elementem zdrowia psychicznego jest zgodność między „Ja rzeczywistym” a „Ja idealnym”. Im większa zgodność między tymi dwoma obrazami, tym większe poczucie satysfakcji i spełnienia. W kontekście odporności psychicznej, zgodność ta pozwala jednostce na bardziej realistyczne ocenianie swoich możliwości oraz lepsze radzenie sobie z przeciwnościami.

Odporność psychiczna, według Rogersa, jest wzmacniana przez proces, który nazywał on terapią skoncentrowaną na osobie (Person-Centered Therapy). Ten podejście polega na zapewnieniu jednostce warunków akceptacji, empatii i autentyczności, co umożliwia jej samorozwój i lepsze zrozumienie siebie. Dzięki temu osoba staje się bardziej elastyczna i odporna na stres, ponieważ lepiej rozumie swoje potrzeby i możliwości oraz jest w stanie dostosować swoje działania do realiów, co zmniejsza dysonans między „Ja rzeczywistym” a „Ja idealnym”.

2. Jaźń w ujęciu Daniela Kahnemana w kontekście odporności psychicznej

Daniel Kahneman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, w swojej pracy nad poznaniem i podejmowaniem decyzji, wprowadził koncepcję dwóch systemów myślenia: Systemu 1 (intuicyjnego) i Systemu 2 (refleksyjnego). Kahneman łączy te dwa systemy z różnymi aspektami „Jaźni” – Jaźni doświadczającej i Jaźni pamiętającej.

• Jaźń doświadczająca odpowiada za przetwarzanie bieżących doświadczeń i emocji. Jest to część nas, która reaguje natychmiast na bodźce, często działając intuicyjnie i na podstawie automatycznych procesów poznawczych.
• Jaźń pamiętająca natomiast jest odpowiedzialna za retrospekcję i tworzenie narracji o przeszłości. To ona kształtuje nasze wspomnienia i wpływa na to, jak postrzegamy nasze życie jako całość.

Kahneman wskazuje na to, że Jaźń pamiętająca może mieć silny wpływ na nasze postrzeganie siebie i świata, nawet bardziej niż Jaźń doświadczająca. W kontekście odporności psychicznej, ta dynamika między Jaźnią doświadczającą a pamiętającą może wpływać na naszą zdolność do radzenia sobie z wyzwaniami.

Osoby, które potrafią świadomie oddzielić te dwa aspekty jaźni, mogą lepiej zrozumieć swoje reakcje na stresujące sytuacje. Na przykład, zrozumienie, że bieżące trudności są przetwarzane przez Jaźń doświadczającą, a ich długoterminowy wpływ zależy od tego, jak będą zapamiętane przez Jaźń pamiętającą, może pomóc w lepszym radzeniu sobie z wyzwaniami i budowaniu odporności psychicznej. Możliwość zarządzania tym, jak pamiętamy trudne sytuacje, pozwala na budowanie bardziej pozytywnej narracji o sobie, co jest kluczowe w kontekście odporności psychicznej.

3. Jaźń według Mihálya Csíkszentmihályiego w kontekście odporności psychicznej

Mihály Csíkszentmihályi, psycholog znany z wprowadzenia koncepcji „flow”, rozwijał również swoje rozumienie „Jaźni”. Jego podejście koncentruje się na tym, jak jednostka osiąga stan optymalnego zaangażowania i samorealizacji poprzez pełne zanurzenie w wykonywanej czynności.

• Stan flow to doświadczenie, w którym osoba jest całkowicie pochłonięta daną czynnością, do tego stopnia, że traci poczucie czasu i własnej osoby. W stanie flow, jednostka działa na granicy swoich możliwości, co prowadzi do poczucia spełnienia i satysfakcji.

W kontekście odporności psychicznej, koncepcja flow jest istotna, ponieważ sugeruje, że pełne zaangażowanie w działania, które są znaczące i wyzywające, może prowadzić do wzmocnienia Jaźni. Kiedy jednostka doświadcza flow, wzrasta jej poczucie kompetencji i kontrola nad własnym życiem, co jest kluczowe dla budowania odporności psychicznej.

Csíkszentmihályi podkreśla, że warunkiem osiągnięcia stanu flow jest równowaga między wyzwaniami a umiejętnościami. W kontekście budowania odporności psychicznej, oznacza to, że osoby, które systematycznie angażują się w działania na granicy swoich możliwości, mogą lepiej radzić sobie z trudnościami, ponieważ ich Jaźń jest wzmocniona przez doświadczenia sukcesu i pokonywania wyzwań.

4. Integracja koncepcji w kontekście odporności psychicznej

Odporność psychiczna jest złożoną cechą, która obejmuje zdolność radzenia sobie z wyzwaniami, stresem i presją. Koncepcje Ja i Jaźni przedstawione przez Rogersa, Kahnemana i Csíkszentmihályiego oferują różne podejścia do zrozumienia i rozwijania tej cechy.

• Rogers kładzie nacisk na zgodność między „Ja rzeczywistym” a „Ja idealnym”, co może pomóc w budowaniu stabilnej samooceny i pewności siebie.
• Kahneman wskazuje na znaczenie równowagi między Jaźnią doświadczającą a pamiętającą, co może pomóc w lepszym radzeniu sobie z przeszłymi doświadczeniami i unikaniu negatywnego wpływu stresu na nasze długoterminowe samopoczucie.
• Csíkszentmihályi natomiast podkreśla wagę stanu flow, który może prowadzić do wzmocnienia Jaźni poprzez zaangażowanie w działania, które są zarówno wyzywające, jak i satysfakcjonujące.

Zintegrowanie tych koncepcji może prowadzić do holistycznego podejścia do budowania odporności psychicznej. Poprzez zrozumienie i akceptację siebie (Rogers), zarządzanie swoimi wspomnieniami i narracją o sobie (Kahneman) oraz regularne angażowanie się w działania, które prowadzą do flow (Csíkszentmihályi), jednostka może stworzyć silne fundamenty dla odporności psychicznej.

5. Praktyczne zastosowania budowania odporności psychicznej w oparciu o powyższe koncepcje

W praktyce, budowanie odporności psychicznej w oparciu o te koncepcje może wyglądać następująco:

• Rogers: Regularna autorefleksja, terapia skoncentrowana na osobie, praca nad zgodnością między „Ja rzeczywistym” a „Ja idealnym”.
• Kahneman: Świadome zarządzanie wspomnieniami, techniki mindfulness, rozwijanie umiejętności oddzielania Jaźni doświadczającej od pamiętającej.
• Csíkszentmihályi: Znajdowanie i pielęgnowanie czynności, które prowadzą do flow, stawianie sobie realistycznych wyzwań, rozwijanie umiejętności potrzebnych do osiągnięcia stanu flow.

Podsumowując, integracja koncepcji Ja i Jaźni według Rogersa, Kahnemana i Csíkszentmihályiego oferuje kompleksowe podejście do budowania odporności psychicznej. Każda z tych koncepcji dostarcza unikalnych narzędzi i perspektyw, które mogą pomóc w radzeniu sobie z wyzwaniami, rozwijaniu siebie i osiąganiu pełni swoich możliwości.

Źródła:

1. Kahneman, D. (2012). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Media Rodzina.
2. Rogers, C. (2002). O stawaniu się sobą. Rebis.
3. Csíkszentmihályi, M. (2005). Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczenia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
4. Doliński, D. (2008). Psychologia wpływu społecznego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. Witkowski, T. (2010). Psychomanipulacje. Jak je rozpoznawać i jak sobie z nimi radzić? Biblioteka Moderatora.

Autor: Wojtek Grad